Ana və uşaq (esse)

İşdən çıxıb piyada metroya qədər getmək qərarına gəldi. Xeyli yoldu, düşünürdü ki, piyada gəzməklə, uğuldayan beynini bir az sakitləşdirə bilər. Şəhərin səs-küyü, avtomobil siqnalları, yolun kənarındakı taksi karvanlarından eşidilən sürücü şərhləri (“aaa canı yanmış özünü gör necə əsdirir... Qoyasan buna...) və bu kimi qıcıqlar gərilmiş sinirlərini sanki elə bu an qırıb tökəcəkdi.

Stansiyaya enib perronda dayandı. Yerin üstündəki kimi olmasa da, burada – yerin altında da müəyyən, özünə məxsus səs-küy vardı – qatarların uğultusu, sərnişin addımlarının parıltılı mərmər üzərində xışıltısı, cib telefonlarının cingiltisi... Elə bil hansısa xəyali bir dünyadaydı, və bu dünyaya kənardan, şüşə arxasından baxırdı sanki.

İşin sonu olduğu üçün qatarlar insanlarla dolu gəlirdi.

Sıx kütlə içində getməyə nə halı vardı, nə də həvəsi. Bir neçə qatarı ötürməli oldu. Bir qədər boş qatarı gözləyərkən, perronda var-gəl edirdi; hər şey  darıxdırır, daraldırdı.

Stansiyadakı sütunun yanında dayanmış ana-bala diqqətini çəkdi. Uşağa xas olmayan yorğunluqla 7-8 yaşlı oğlan ağır çantasını çiynindən sürüşdürüb yerə qoydu, anasına baxdı. Ana öz aləmində idi - əlindəki telefondan gözünü çəkmirdi, bu an vatsaplaşmaq ona, deyəsən, balasından daha vacib idi.

-         -  Ana...

Ana qaşını qaldırsa da, başını qaldırmadı. Bu qaşqaldırma, yəqin “nədi, nə deyirsən...” mənasını verməliydi.

-         -  Ana... – Uşaq ağlamsındı.

-         -  Nə var axı, - əsəbi səslə ana soruşdu. – Sakit dur.

-        -   Qarnım ağrayır...

-         -  Sənə dedim, çips yemə!

Susdular. Uşaq peşmanlıq hissi ilə anasına baxırdı. Ağrını azaltmaq üçün əlini qarnına qoyub, bir az irəli əyilmişdi. Ana hələ də kimisə layklayır, kiməsə  video göndərirdi – başı çox qarışıq idi.

Qatar gəldi və hamı vaqona daxil oldu. Züleyxa təsadüfən perrondakı ana-balanın yanına düşdü, qeyri-ixtiyari  onları  dinləməli oldu.

-         -  Anaa...

-        -   Bəsdi də! – Ana narazı şəkildə dilləndi. Deyəsən, onu virtual dünyada dislayk etmişdilər, indi hirsini real dünyanın uşağına tökürdü.  - Dedim çips yemə? Dedim, səliqəli ol? Şalvarını dünən yuyub ütüləmişdim, indi itin günündəsən! Adam deyilsən də! Donuz səndən yaxşıdı!

Uşağın gözləri dolmuşdu. Amma ağlamaq olmazdı. Bilirdi ki, ağlasa, anası ona elə bir toy tutar ki... Baxmaz, ətrafda kim var, kim yox...

Züleyxa bu köməksiz, qarnı ağrayan və ana nəvazişinə, şirin sözə möhtac olan uşağın halına elə acıdı ki... İstədi oğlanın boynunu qucaqlayıb qulağına deyə ki, qorxma, sən pis uşaq deyilsən. Uşaq yeməyini də qarışdırar, paltarını da batırar, axı sən hələ balacasan. Anan gərək səni yönləndirsin, başa salsın. Darıxma, tezliklə yeməyin də, səliqən də qaydada olacaq.

Öz  uşaqlığı yadına düşdü. Anasının quru sərt səsi qulağında cingildədi. Hər dəfə yolda ləngiyib nəyəsə - qurumuş bir budağa, sərçənin boz, cadar-cadar asfaltda atılıb düşməsinə baxarkən, anası, “ay qız, gəl!” – deyə qışqırıb onu tələsdirərdi. Tez-tez də danlayardı qızını, “bu astagəlliklə kimə oxşamısan... kim səni alacaq... kimə lazımsan sən axı!..”.

İllər keçdi. Züleyxa anasının quru sərt səsi, tənqidi altında böyüdü. İnstituta daxil olanda, anası təbrik etmək əvəzinə  dodaq büzüb, “müəllim olacaqsan? Fərli fakultəyə girə bilmirdin?” – deyərdi tez-tez. Sonra Züleyxa iş tapdı, yarım günlük. İstəyirdi cibxərcliyi olsun, ailəyə yük olmasın. “Camaat 500 dollarlıq iş tapır, sən 120... Fərsiz...” – quru sərt səs ayıq idi, qızına həyatı öyrətməyə çalışırdı. Züleyxa uşaqkən bu səsdən qorxurdu, bu başqa bir qorxu idi. Qaranlıqdan qorxduğu an bilirdi ki, o, əbədi deyil, bir neçə saatdan sonra mülayim günəş şüaları otağına dolub, çarpayıya səpilərək, qaranlığı qovacaq. Amma anasının sərt quru səsi və komandir intonasiyası, bilirdi ki, ömrü boyu  qızı müşayət edəcək. Züleyxa bu səsdən qurtula bilməyəcəyini anlamışdı.

Bəzən ağlına gəlirdi ki, əcəba, birdən ailə qurası olsam, anam seçdiyim oğlanla da mı belə komandirsayağı davranacaq? Yenə də mi onun quru sərt səsi mənim qulaqlarımda səslənəcək? Kefimi pozacaq? Ruhumu sındıracaq? Yenəmi? İllərləmi?

“Səni kim alacaq! Daim mısmırığını sallayıb gəzirsən!” – evə qayıdanda, anası  bu sözlərlə qarşılayardı qızını. “Xalxın qızları 18 yaşında ola-ola necə pullu, lay divar oğlan tapıb ərə gedir, sən nəyi gözləyirsən? Səni kim alacaq axı! Hansı axmağın sənə gözü düşər, hə?”

Zülryxa mübahisə etmirdi.  Göz yaşlarını gözündə, hıçqırıqlarını boğazında kipləyib otağına keçirdi. Bu evdə mənəvi rahatlığı yoxdu, anlayırdı bunu. İşdən sonra çarpayıya uzanıb mürgüləmək yeganə qurtuluş vasitəsi idi – həm sakitləşirdi, həm ana tənələrinin könlünə vurduğu zərbələrini unutmağa çalışırdı. Anam məni sevmirmi? Yoxsa mən pis övladam – düşünürdü, amma nə onun açılığının, nə də özünün pis övladlığının işarələrini görürdü. Sadəcə anası belə - sərt, hissiyyatsız, yovuşmaz qadın idi, nə etməli...

Nənəsi də öz növbəsində quru ana idi, bunu Züleyxa sonralar anlamışdı. Anası öz anasından yumşaqlıq görməmişdi. Baba  cavan yaşda vəfat etmiş, nənəni 6 uşaqla tək qoymuşdu. Nənə də “yetim qıza söz atan çox olar” fikri ilə iki qızını çox sərt şəkildə tərbiyə etmiş, “qız nədi, gülmək nədi”, “baxın ha, biriniz haqqında qulağıma nəsə çatsa, sizi eşşəycən döyəcəm” kimi fikirlərlə qızlarının gününü qara edirdi, ağladırdı, incidirdi, “sizin xeyriniz üçündü” – deyirdi.

Nənədən bir mehribanlıq, bir isti qucaq, bir xoş təbəssüm görməyən ana uşaqlıqdan ona yeridilmiş davranış proqramını qızında davam etdirirdi. Onunla mübarizə etməyə, nəyisə başa salmağa Züleyxanın gücü yoxdu. Ana qızının gözündə sərt quru səsli, xoşbəxt olmayan qadın, Züleyxa isə anasının gözündə sevilməyən, uğursuz bir övlad idi.

İllər keçdi, anası qocaldı. Qızını az-az görürdü, Züleyxa daim məşğul idi, öz ailəsi, uşaqları, işi-gücü... Anası hərdən zəng edib “məni yada salmırsan...” – ağlamsınırmış kimi deyinirdi, amma üç-dörd kəlmədən sonra sərt komandir notları nitqində yerini alırdı. Anası özü-özüylə, səsiylə mübarizə edirdi, yaşlandıqca anlamışdı ki, bir az mülayim, bir az qılıqlı olmaq lazımdı, amma komandir notlar nitqinə elə hopmuşdu ki, nəvələrinə nağıl danışanda da səsi ona tabe olmur, hikkəli, acıqlı şəkildə səslənirdi. Nəvələr də bir bəhanə ilə onun yanından qaçıb gedirdilər. “Züleyxa, uşaqların da sənə oxşayıb. Adama yovuşmurlar. Aaaa... bəlkə sən onları öyrədirsən, hə?”.

Bu mənasız şübhələrə Züleyxa nə deyəydi? “Gələn dəfə gələndə, deyərəm, səninlə qalarlar, heç yerə qaçmazlar”. Anası razı təbəssümlə (ah, bu qırışmış çöhrədə təbəssüm də görünərmiş) gözlərini televizora dikərdi. Tək qalmışdı. İndi bütün mehrini türk eşq seriallarına salmışdı – gecə-gündüz ara vermədən sevgi olaylarına baxar, hər səhnəni şərh edərdi. Bəzən də gəncliyində yaşadığı hissləri xatırlayıb köks ötürərdi.

Zamanla Züleyxa anlamışdı ki, insan üçün sevginin böyük önəmi var. “Sevgi yoxdur” deyənlər, sadəcə bu hissi yaşamayanlar, və ya hansısa cüzi bağlanma hissini sevgi kimi anlayanlar və sonradan məyus olanlardır. Məhz sevgi insanı insanlaşdırır. Ayaqda qalmağa vadar edir. Məqsədinə çatdırır. Bağışlamağı öyrədir. Sevən insan üçün bahalı avto, yüksək vəzifə və bu kimi maddi nailiyyətlər əhəmiyyət kəsb etmir. Sevən insan mənəvi yüksəklikdədir, və o yüksəkliyi anlamaq, ona çatmaq, onu qəbul etmək hər insanın gücündə deyil...